Nhiếp ảnh gia Nguyễn Á Nóng bỏng hơi thở cuộc sống, thấm đẫm tính nhân văn, những tác phẩm của anh là cái nhìn hăng hái trong thời khủng hoảng các giá trị tinh thần, gợi lên cho mỗi chúng ta bao điều nghĩ suy… Để thâm nhập cuộc sống đa diện của hơn 400 nhân vật nức tiếng cho tác phẩm Tâm và tài – họ là ai? Có bao giờ anh phải đối mặt với những thách thức tưởng không vượt qua nổi? Làm sao cho nhân vật hiểu được công việc mình làm, và làm sao để bộ sách không có một tì vết gì quả là áp lực hết sức lớn! Tiêu chí quan trọng nhất với tôi là sự dâng hiến cho thế cuộc của từng nhân vật. Ngoài tri thức nghề, phải hiểu về nhân vật, theo suốt từng bước đi của họ, từng sự kiện nóng đang diễn ra, quan sát cuộc sống đời thường… để tạo ra sự dị biệt cho chân dung từng nhân vật. Với những nhà chính trị, tôi tránh chọn những người tại chức, vì nếu không khéo, người ta tưởng mình nịnh họ. Có những nhân vật tầm vóc quá lớn, nếu tâm lý không vững thì không thể chinh phục được lòng tin của họ, ấy là chưa kể thử thách của sự chờ đợi, bền chí đeo đuổi nhiều tháng, nhiều năm, vì họ đều là những người hết sức bận rộn và không dễ tiếp cận, nhất là cuộc sống đời thường. Mỗi lần gặp nhân vật mới, câu trước hết họ hỏi tôi là “Nguyễn Á làm vì mục đích gì?” Tôi chỉ nói ngắn gọn: “Tôi không làm cho mình, không làm cho anh chị, mà làm cho người Việt Nam”. Nghe xong mọi người đồng ý tức khắc. Tôi nhớ mãi lần tới nhà ăn cơm với gia đình giáo sư Ngô Bảo Châu, ba má anh rất ngạc nhiên: “Gia đình tôi không cởi mở lắm với báo chí, không biết vì sao Châu cảm tình với anh và ưng ý cho chụp hình?” Giáo sư nói với ông bà: “Con ở bên Mỹ đã xem trang web của Nguyễn Á, thấy những việc Á làm chia sẻ rất hăng hái với từng lớp, chứ con có ham cái việc chụp hình này đâu”. Trong thời buổi mà thành công và thất bại, thiện và ác, anh hùng và tội nhân… chỉ cách nhau tấc gang, có bao giờ anh phải trù trừ khi chọn lọc nhân vật? Phải kiên định với tiêu chí của mình và dũng cảm bảo vệ nhân vật mình đã chọn. Tôi rất tin vào cảm nhận trước hết về một con người, sự lan tỏa của cái tâm luôn chinh phục tôi trước, tạo cho mình xúc cảm mạnh, rồi mới đến cái tài, cá tính của họ. Họ đều là những người tinh tường, chẳng có gì qua mắt được họ đâu. Muốn chạm đến trái tim con người, đầu tiên phải thật, thật từ con người mình đến những hình ảnh mà mình ghi lại. Ngoài tư duy báo chí, gu thẩm mỹ, còn cần sự kiêu dũng, dám chiến đấu với thách thức. Hai mươi năm cầm máy, chính nhờ được gặp gỡ những con người ráo trọi như thế, sự san sẻ đồng cảm như thế đã không cho phép tôi làm bậy. Để thai nghén một nhân vật, cần phải có ý tưởng độc lập, cái đầu của một nhà báo, tư duy hình ảnh đầy cảm xúc của một nhiếp ảnh, mới tạo được một hiệu ứng lan tỏa rộng hơn đến tầng lớp. Khi cuốn sách ảnh ra đời, anh có gặp phải sự cố nào phải buồn lòng? Cũng có đấy, lời khen thì rất nhiều, nhưng vẫn có người trách tôi sao lại chọn nhạc sĩ Phạm Duy! Tôi buồn rất nhiều khi có người vẫn còn hẹp lòng đến vậy. Giang san đã hòa bình, nhưng sự hòa hợp giữa những người khác chiến tuyến vẫn còn nặng nề lắm. Bị sốc nặng, nhưng tôi tin mình làm đúng, và quyết không “buông súng” dù phải đối diện với rất nhiều áp lực trong việc chọn lọc nhân vật. Bộ sách ảnhHọ đã sống như thếđã theo anh đến với hơn 150 trường học, và anh trở nên một diễn giả mến mộ của giới trẻ Việt Nam bắt đầu từ câu chuyện của Thúy?
Bước ngoặt nào đã khiến một nhiếp ảnh gia đang rất “đắt sô” ảnh cưới, hình nghệ thuật, chuyển hướng sang lĩnh vực ảnh báo chí? Chụp ảnh nghệ thuật, chân dung hay ảnh cưới riết cũng chỉ là rượu cũ bình mới, sống hoài trong một không gian tầy không thoát ra được. Tôi đã nghĩ suy rất nhiều. Một mặt là cuộc sống an toàn, đầy đủ, một mặt là mất mát, thử thách, làm gì cũng phải suy nghĩ chín chắn, đi đến đâu cũng phải ý tứ, phép tắc… Nhưng chính nhờ bước chuyển này mà kiến thức và tầm nhìn của mình no đủ hơn rất nhiều. Càng tiếp xúc với nhiều người, tôi càng thấy mình nhỏ bé trong thế giới này, học được rất nhiều, tập cho mình sự kiềm chế, khiêm tốn, chân thật, không nóng tính như trước. Bước chân vô nhiếp ảnh bằng những bức ảnh đơn, cũng bỏ nhiều tâm sức vào ảnh nghệ thuật, một người đàn ông luôn tự cho rằng mình từng trải và mạnh mẽ như tôi đã rướm nước mắt khi chứng kiến sức mạnh tưởng chừng vô tận của Lê Thanh Thúy, đóa hướng dương không đợi ác. Và chính em đã khiến thế cục tôi đổi thay theo hướng tích cực hơn. Vì sao không viết những câu chuyện đời bằng nghệ thuật nhiếp ảnh, để mang đến cho mọi người hơi thở mới của cuộc sống. Nhiếp ảnh là nghệ thuật mang tính giáo dục và tính nhân văn trực cảm nhất. Cuộc sống bản thân nó vốn đẹp, chỉ vì chúng ta không chịu độ và soi rọi bằng đôi mắt chia sẻ, thấu hiểu mà thôi. Hoàn toàn bỏ tiền túi để lao vào những dự án tiêu tốn rất nhiều tiền tài và công sức, cuộc sống riêng của anh hẳn rất khó khăn? Tôi như một con ngựa hoang, thích bôn ba, đi đây đi đó, không thích lệ thuộc ai. Với nhiếp ảnh, danh tiếng thì mình đã có, nhưng làm thế nào để lay động từng lớp và quãng giá trị bản thân là điều tôi suy nghĩ. Nếu chỉ là một kẻ dịp thì tôi có thể giàu to rồi nếu biết tận dụng các mối quan hệ, bán ảnh kiếm tiền… Mỗi ngày tôi theo đuổi từ năm đến bảy nhân vật trên những lĩnh vực khác nhau. Có khi đang ở Buôn Ma Thuột chụp Đặng Lê Nguyên Vũ trong lễ hội càphê, nhận được cuộc hẹn với đức Hồng y Phạm Minh Mẫn, tức khắc mua vé tàu bay về Sài Gòn, thu xếp xong cuộc hẹn lại trở ngược lên Buôn Ma Thuột… tốc độ làm việc kinh khủng đòi hỏi sự thai nghén dày công, sự gan góc, không tính nết, dám bằng lòng hy sinh… Nhìn tôi hầm hố thế chứ nhiều khi khóc thầm hoài. Là người vốn sống tình cảm, nhưng khi bước vào công việc này, nếu không dứt khoát, đi là đi, thì rất dễ bỏ cuộc giữa chừng. Bốn năm trời đeo đuổi bộ sách ảnh Tâm và tài – họ là ai?, tôi không hề nhận tài trợ, không hề xin xỏ, nại bất cứ ai. Để giữ được sự độc lập cũng phải trả cái giá đắt lắm. Dù phải vay nợ ngân hàng, bây chừ thì thấy trong cái nghèo có cái may, chính vì nghèo mà rất độc lập, nếu phụ thuộc vào các danh hiệu, các thế lực, đảng nọ kia… thì rất khó ra được cuốn sách này. Đề cao vẻ đẹp những con người có thực hôm nay, anh muốn xác tín điều gì về một giá trị Việt? Tâm và tài quả là những thứ hết sức cần thiết cho đất nước hiện nay. Trong tình hình tầng lớp đang có quá nhiều quan điểm, tiêu chí dị biệt đánh giá con người, chọn lựa sao cho đủ sức thuyết phục không dễ, mà trình bày được bằng những bức ảnh thú, có thần khí, có nghệ thuật lại khó bội phần. Ngược xuôi khắp mọi miền giang san, giông bão chẳng từ, tôi muốn tôn những con người bình dị mà phi thường. Chính họ đã gìn giữ và nuôi dưỡng tinh thần Việt, văn hóa Việt, sinh khí Việt, trong muôn ngàn gian lao của đất nước, bằng sự cống hiến không mệt mỏi và rất đỗi thầm lặng. Tôi hy vọng những cuộc thế đáng quý ấy sẽ khiến cho giới trẻ tin hơn, yêu hơn tổ quốc mình, thương xót lẫn nhau hơn, và cố kỉnh học để có thể tìm thấy sức mạnh cá nhân chủ nghĩa. Trải nghiệm nào giúp anh hình thành cảm quan nhạy bén như một nhà báo chuyên nghiệp? Nhiếp ảnh là một nghề hệ trọng đến con người, phải yêu thương thực thụ, có nghĩa vụ nghề nghiệp, thì hình ảnh mới lay động con tim. Đi nhiều, học hỏi nhiều, hòa nhập vào cuộc sống của những người bần cùng nhất đã giúp tôi cầm máy bằng cả trái tim. Có nhẽ tuổi thơ cùng cực, từng bán cơm, cháo vịt, bán kem, bán khí đá, rồi vựa ve chai… đã giúp tôi nhạy cảm với những điều tốt đẹp, biết trân trọng đồng bạc. Gia đình tôi 11 anh em, phần đông đều theo nghề nghiêm đường, kiến trúc sư. Là con thứ mười, tôi học dở nhất nhà, chỉ mê say thể thao và nhiếp ảnh. Từng là thủ môn đội tuyển bóng ném TP.HCM, 22 tuổi tôi bắt đầu cầm máy, mở tiệm chụp hình. 27 tuổi, tôi chính thức trở nên nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp, sống nhờ nghề này, làm lịch liên tục.
Trong cuộc đời làm nghệ thuật của mình, anh sợ nhất điều gì? Đi vào lối mòn, không còn gì mới mẻ để kể với mọi người. Bằng những tác phẩm của mình, tôi muốn thay đổi quan niệm về nhiếp ảnh, như nhật ký về những người đang sống, với cách dẫn chuyện nhanh, dứt khoát, không màu mẽ, không rườm rà. Người san sớt nhất với những gian truân trong công việc của anh? Gia đình, ba và các anh chị là chỗ dựa lớn nhất cho tôi về cả tinh thần và vật chất. Có lúc trong túi không còn đồng nào, anh chị lại xúm nhau cho mượn. Công việc chụp hình kiếm tiền cũng không còn đông khách như xưa vì mình đi nhiều quá, nhưng được cái này thì mất cái khác, đã tuyển lựa thì phải ưng ý. Dự định sắp tới của anh? Tôi đang chuẩn bị ra mắt triển lãm ảnh về Trường Sa. Quan sát những tác phẩm về Trường Sa của những người đi trước, tôi thấy mới chỉ biểu hiện cái bên ngoài. Đi nhiều đảo, mỗi đảo với tôi là một câu chuyện, để người xem hiểu và cảm nhận về những người lính Trường Sa đã phải khó khăn thế nào trước sóng gió biển khơi, những giây lát nhớ nhà kinh khủng và nỗi buồn vời vợi. Trong những lúc khốn cùng nhất, anh có thấy một sự dẫn dắt linh nghiệm? Tôi là người rất yêu cuộc sống, chính ái tình ấy đã dẫn dắt tôi lúc nào cũng phải cố, tin vào ý nghĩa của việc mình làm mang lại giá trị nào đó cho cuộc sống. Lòng tự trọng nghề khiến tôi luôn trọng sự thực, không hư cấu, bởi đó mới là nghệ thuật thực thụ. Cuộc sống là một phép lạ, hãy lặn vào cuộc sống của mỗi người, mới thấy được giá trị của phẩm giá, của lương tri. Thực hiện: Kim Yến Chân dung hội họa: Hoàng Tường |
Thứ Bảy, 27 tháng 7, 2013
Những bức ảnh đánh thức lương tri
