Nhà nhiếp ảnh kể câu chuyện tốt của giếng làng

Thưa anh, rất nhiều người trên mạng tầng lớp facebook đã thú vị chiêm ngưỡng và dõi theo bộ sưu tập ảnh về giếng làng của anh, từ đâu mà anh có ý tưởng giả ảnh này? - Là người chụp ảnh đeo đuổi đề tài về làng nghề, tôi dành thời gian đi khắp các làng quê Bắc Bộ để tìm hiểu và chụp ảnh về các nghề truyền thống, đồng thời vinh danh các nghệ nhân làng nghề. Trong các chuyến đi đó tôi bắt gặp những chiếc giếng làng rất đẹp. Ở ngoài Bắc hầu như làng nào cũng có ít nhất một cái giếng, là một thành phần chẳng thể thiếu đã tạo thành hình ảnh “cây đa, giếng nước, sân đình”. Giếng không chỉ là nguồn nước mà còn mang nhiều ý nghĩa tâm linh đã tạo nên văn hóa làng. Thế nhưng, hiện tại, giếng làng không còn được bảo vệ như trước, nơi thì bị lấp để làm đường, nơi thì bị ô nhiễm không thể dùng, chỗ thì đất cứ tự đùn lên làm cạn giếng. Tôi chụp bộ ảnh này chỉ muốn làm sao để nhiều người dân cùng biết rằng có những cái giếng làng đã từng tồn tại, giờ đang phải đấu tranh với những đổi thay của thời thế, để họ cùng có ý thức giữ giàng. Một tác phẩm Giếng làng của nhiếp ảnh gia Lê Bích. Ở những ngôi làng anh đã từng qua, trong tâm thức người dân, một cái giếng nước mát lành, là nơi sinh hoạt cộng đồng chan hòa thân thiết có còn giữ được vị thế của nó nữa không? - Trong nhiều ngôi làng, chiếc giếng vẫn được coi là một công trình khôn thiêng, nhờ chuyện trò với nhiều người dân tôi được biết rất nhiều điều thú nhận. Chả hạn ở làng Thượng Hội, xã Tân Hội (Đan Phượng, Hà Nội), có 3 giếng cổ vẫn được bảo tàng nguyên lành. Ba giếng cổ nằm tuần tự ở đầu làng, giữa làng và cuối làng. Chiếc ở đầu làng hình vuông, biểu tượng cho đất mẹ, nuôi dưỡng con người và soi bóng ngôi chùa cổ kính. Giữa làng, giếng xây tròn vành vạnh, dân thôn coi đó là hình quạ để ngày ngày luôn có ánh dương tỏa chiếu, hòa khí âm dương làm con người hạnh phúc. Ở cuối làng là chiếc có hình bầu dục. Dân làng coi đây là tấm gương lớn, người dân trước khi ra khỏi làng hoặc lúc quay về thường soi mình vào đây. Giếng được xây gạch cẩn thận, có bậc lên xuống để gánh nước, tường xây gạch bao quanh, bệ thờ thần giếng vững chắc. Hay trong Hoàng thành Thăng Long, có đến 26 cái giếng cổ vẫn được bảo tồn tốt cho đến hôm nay, hoặc ở làng Diềm (Bắc Ninh) chiếc giếng cổ vẫn còn nguyên với những huyền tích và phong tục tốt đẹp. Chẳng hạn cho đến thời điểm này, trai làng Diềm đi cầu thân vẫn mang gạo nếp ra, lấy nước ở giếng vo để thổi xôi đem đi hỏi vợ. Tôi nghĩ giếng làng đã bén rễ rất sâu trong tiềm thức của người dân nông thôn, việc nó bị ô nhiễm, không được bảo tồn tôn tạo có lẽ phần đông là do tác động ngoại cảnh, môi trường, cách thức sinh hoạt. Từ bộ ảnh “Giếng làng” của nhà nhiếp ảnh Lê Bích, tháng 6.2013, một ê- kíp phim tài liệu của trọng điểm Sản xuất phim tài liệu, Đài Truyền hình VN đã tổ chức thực hiện một bộ phim về giếng làng. Đoàn phim đã mời tác ra cái vẻ ảnh dự với nhân cách người đồng hành, dẫn chuyện, phim hiện đang được làm hậu kỳ và sẽ phát sóng trên VTV thời kì tới. Bộ ảnh về gần 100 chiếc giếng làng của anh thật công phu và đem đến nhiều xúc cảm cho người xem, anh có ý định mở một cuộc triển lãm không? - Bộ ảnh của tôi thực hành theo phong cách ảnh báo chí, để làm tư liệu, không dàn dựng mà tụ họp phản ảnh đúng sự thật, có thể nó không thiên về mỹ thuật nhưng nó sẽ là tư liệu tốt cho những ai quan hoài đến giếng làng. Cũng có khá nhiều người làm về kiến trúc, tài nguyên môi trường đã mong muốn được dùng bộ ảnh của tôi để giúp sức cho việc nghiên cứu, giảng dạy của họ. Về việc một triển lãm cá nhân chủ nghĩa thì đó không phải mục đích chung cục của tôi, vì chưa chắc số lượng người xem đã nhiều bằng việc những bức ảnh này được giới thiệu trên báo chí, mạng tầng lớp. Tôi muốn có nhiều người biết về những chiếc giếng làng này, cùng sẻ chia với nhau những kỷ niệm, cảm nhận để từ đó có ý thức giữ gìn một nét đẹp nguyên thủy của làng quê VN. Theo cảm nhận của anh, cuộc sống đương đại đã làm đổi thay những sinh hoạt cộng đồng làng quê bên bờ giếng như thế nào? -Tôi rất yêu các làng quê với hình ảnh cây đa, giếng nước, sân đình vốn là nét đặc trưng của kiến trúc làng Việt. Trong đó giếng làng tồn tại trong nếp sống sinh hoạt có từ xưa. Chính nên chi tôi đã đặt cho mình mục tiêu là chụp ảnh lại những chiếc giếng đẹp và phản ánh những sinh hoạt cộng đồng. Tôi cũng biên chép lại những câu chuyện được nghe kể về những chiếc giếng đó, nó gắn với cả thế cục của những cụ cao niên trong làng. Tại nhiều ngôi làng, giếng vẫn là nơi con trẻ tập trung, bơi lội tắm mát, có giếng trong sạch nên vẫn được người dân múc nước uống luôn, nhưng có nhiều giếng đã bị ô nhiễm nguồn nước đến mức chẳng thể sử dụng nổi. Tôi thích nhất một ý của họa sĩ Lê Thiết Cương về giếng: “Giếng là nơi sâu nhất của làng... Sâu nhất, thấp nhất cũng có nghĩa là nơi chứa đựng được nhiều nhất. Bởi thế lòng giếng cũng là lòng làng, lòng người. Bất luận thế nào nếu nặng lòng quá với những gì đã qua, nếu cứ chứa chất mãi cho dù hay dở làm nó đầy thêm thì sống tiếp sao được?”. Thế nên mỗi năm, dân làng lại tát giếng, thau giếng, gánh nước giếng về nhà vào mỗi ngày trước hết của năm mới để coi sự đủ đầy, hòa thuận. Những thô tục tốt đẹp ấy, không nhiều làng còn giữ được. Đó là một điều tôi cảm thấy rất tiếc. Xin cảm ơn anh! Ngọc Anh (thực hiện)