Nhà nhiếp ảnh Lê Bích: Đi tìm “vật giữ được hồn làng”

Thời kì vẫn cứ trôi đi nhưng giếng làng vẫn trong đến mát lòng Rong ruổi đi tìm giếng làng Tuy sinh ra và lớn lên ở Hà Nội nhưng tác giả Lê Bích lại dành nhiều công sức cho một đề tài đậm chất nông thôn-giếng làng. Động cơ lớn nhất xúc tiến anh lên đường là bởi niềm ham thích và yêu thích đề tài về làng quê Bắc bộ và cũng bởi một câu nói “Nếu bạn đi đến cùng tận ngôi làng của mình, bạn sẽ thấy nhân loại ở đó”. Hay đúng hơn thì khi soi bóng mình dưới làn nước mát lành của giếng làng, con người hiện tại còn thấy cả bóng ông cha mình ở đó với bề dày lịch sử, với kỹ thuật xây giếng điêu luyện và cả những lễ nghi, phong tục tập quán của từng ngôi làng Bắc bộ. Hiểu về quá cố nên những bức ảnh giếng làng của Lê Bích không nông cạn trong việc ghi lại hình ảnh của chiếc giếng mà còn chuyển tải đến người xem thông điệp của dĩ vãng, niềm kiêu hãnh của mỗi người con làng quê về những mỹ tục tốt đẹp của quê hương, xứ sở. Quả tình, khi bắt tay vào thực hiện đề tài này với những bức ảnh đầu tiên về những giếng cổ ở Hoàng Thành Thăng Long, Lê Bích đã thấy rất rõ ý nghĩa của mỗi chiếc giếng trong tâm thức và tâm linh người Việt. Không phải chiếc giếng nào được xây cũng dùng để lấy nước ăn mà có một số giếng được dùng để phục vụ phong thủy, có miếu thờ trong những dịp sinh hoạt tín ngưỡng. Một lần được ghé thăm làng Diềm (Bắc Ninh), Lê Bích đã bất thần trước vẻ đẹp nghìn năm tuổi của chiếc giếng ở ngôi làng quan họ cổ này. Sau bao biến thiên của thời kì, chiếc giếng vẫn nghe đâu không thay đổi. Nước giếng vẫn trong đến mát dạ và người dân làng Diềm đã tôn thờ chiếc giếng đến độ vẫn chân trần đi xuống 11 bậc gạch, 3 bậc đá, 1 bậc lim và dừng lại bên miệng giếng hình bán nguyệt để múc từng gáo nước ngọt mà uống ngon. Khi nhà trai đi cầu thân, người làng Diềm lấy nước giếng để vo gạo, thổi xôi làm lễ sang nhà gái. Nước giếng còn dùng để làm lễ mộc dục (tắm tượng) ở chùa. Nước giếng làng Diềm mang đến may mắn và sự thịnh vượng cho người dân nơi đây. Vẻ đẹp ngàn năm tuổi của giếng Ngọc làng Diềm Tiếc vì sự vô tình của con người Với ý nghĩa lớn lao như vậy, giếng làng Diềm thực thụ là bài toán khó cho nhà nhiếp ảnh này trước khi đưa ra quyết định bấm máy. Nếu chỉ thuần tuý chụp để ghi lại khung cảnh, có nhẽ anh đã không mất nhiều thời gian để đi đến gặp các cụ cao niên trong làng, tìm hiểu về lịch sử của chiếc giếng, những câu chuyện gắn liền với đời sống dân cư. Chỉ đến khi sáng tỏ mọi vấn đề, anh mới bắt tay vào chụp mà chụp rất nhanh như bắt được mạch nguồn từ quá cố. Phải nói rằng, làng nào ở vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng cũng đều có giếng làng mà đã là giếng làng thì cái nào cũng đẹp, cũng được xây dựng cầu kỳ và đẹp về mặt thẩm mỹ. Ngay trong lòng phố cổ Hà Nội, Lê Bích cũng đã ghi lại được những chiếc giếng cổ rất đẹp và tồn tại song hành cùng thời gian. Nhưng tiếc rằng, do dân cư đông đúc, không gian cho chiếc giếng đã bị xâm lấn đến trầm trọng và làm mất đi phong cảnh cho giếng làng giữa phố. Đi đến các làng quê, Lê Bích đã được tận mắt nhìn thấy sự tàn phá của con người và thời kì đối với vật mang hồn làng. Bằng công nghệ xây mới, người ta không ngần ngại đập bỏ những thành giếng rêu phong có trang hoàng hoa văn cầu kỳ để thành những mảng tường vô hồn, sắc cạnh nhưng bề thế. Nhìn những chiếc giếng nửa cổ nửa mới, anh không khỏi chán chường và tiếc cho vong hồn của làng đã bị sự vô tình của con người đánh mất. Nhưng cũng chính điều này lại thôi thúc anh khởi hành, đi đến những ngôi làng hẻo lánh, hoang sơ để kịp ghi lại những chiếc giếng làng trước khi biến mất bởi chính bàn tay con người. Lê Bích thực hiện đề tài giếng làng với hoài vọng sẽ giới thiệu đến đông đảo người xem vẻ đẹp sơ khai của những chiếc giếng cổ đang nằm tản mạn tại các làng quê vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng. Sau 3 năm đeo đuổi đề tài, Lê Bích tiếc nhất cho tới thời điểm ngày nay, anh chưa sở hữu tấm ảnh nào về các lễ thức can hệ đến giếng làng như lễ thức người mở cõi, lễ nghi thau giếng… Bởi giếng làng là vật thiêng trong đời sống cư dân Việt, loạt ảnh của anh cho dù có lên tới hàng nghìn bức nhưng nếu chưa có các tác phẩm ghi lại phần lễ về giếng làng thì coi như đã thiếu đi một nửa. Hơn thế, với sức trẻ và lòng tâm huyết, Lê Bích sẽ đấu rong ruổi đến các làng quê để đeo đuổi đến cùng một đề tài giàu ý nghĩa như giếng làng. Phạm Thu Hương